Kur'an’da estetikle ilgili ayetler -1

Kur'an’da estetikle ilgili ayetler -1

Kur'an-ı Kerim, insanın hidayeti ve ona alemin bütün gerçeklerini anlatmak için Allah'ın Peygamberine nazil ettiği kitaptır. Bu yüzden buyuruyor:

Buna göre insanın düşünce yapısını düzeltecek temel kavramlar Kur'an'da zikredilmiştir. Kur'an'ın en çok bahsettiği kavramlardan biri güzelliktir. Güzelliğin tam manasını bilmek için önce onun tarif ve sınırlarını bilmek gerekir. Sonra olasılık ve temellerine bakarak ayetlerin ve verdikleri örneklerin üzerinde derin düşünerek estetiğin manasını şekilendirebiliriz.

Güzel kelimesinin layık, iyi, cemil, çehresi güzel olan gibi manaları vardır. Istılahta ise bir görüntünün veya kemalin üzerine çekilmiş işlemeli ve şeffaf perde demektir. Güzel'in halet ve niteliği olan güzellik, bir şeyde insanın aklını, hayalini ve yüce isteklerini övmeye zorlayan, lezzet ve genişlik veren azamet ve paklıkla olan düzen ve uyumluluğa denir.'[2]

Istılahta ise güzellik için çeşitli tarifler yapılmıştır. Bir tarife göre güzellik, lezzetlerimizi belli bir çizgi üzerinde teşkil veren ve güzel düşünmeye neden olan uyumluluktur.[3] 

Allame Muhammed Taki Caferi, 'İnsan yaratılışın güzel bir eserine dikkatle baktığında güzelliğe duyduğu hissi doyurulurken, kemale de nail oluyor' dedikten sonra şöyle buyuruyor: 'Kemalin üzerine bir görüntü veya şeffaf nakışlı bir perde çekilmiştir. Bu tarife göre güzellik, insanın güzellik hissini giderdiği gibi kemale de ulaştırır.'[4]

Güzelliğin çeşitli şekilleri vardır. Her ekol kendi varlık ve bilgi felsefesine göre onu çeşitli kısımlara ayırmıştır. Ancak genel olarak 'güzellik' dört kısımdır:

1. Maddi güzellik: Güller, ormanlar vb.

2. Manevi güzellik: Özgürlük, ilim vb.

3. Akla dair güzellik: Hikmet, adalet vb.

4. Ebedi olan güzellik ve cemal.[5]

Kur'an bir çok ayette güzelliklere değinerek insanları onların üzerinde düşünmeye davet ve ister manevi, ister maddi olsun onları kazanmayı tavsiye ediyor. Yani Kur'an, güzelliği caiz bilmenin yanı sıra onları kazanmayı da insan ruhunun ihtiyacı olarak beğenilmiş bir şey olarak görmektedir:[6]

Kur'an-ı Kerim'in eşsiz belagatı da estetik tefekkürünün şaşırtıcı rumuzudur.[8] Dolayısıyla Kur'an'ın kendisi estetiğin bir cilvesi olup onda estetik ve güzelliğin alametleri vardır. Ayetlerde bunun birçok örneği gelmiş ve Allah'ın bütün güzelliklerin kaynağı olduğu, alemin yaratılışında, nimetlerde güzelliği göz önüne aldığı vurgulanmıştır.

Kur'an'da güzellik için kullanılan sözcük ve kavramları birkaç kısıma ayırabiliriz: 1. Cemal (aşırı güzellik), hüsn (mutluluk veren, beğenilen) ve ziynet (bir şeye eklenen güzellik) güzelliğin üç eksenidir.

2. Hilye (süslenmek), behçet (güzellik, sevinç, hoşluk), zuhruf (gösterişli ziynet, lüks), tesvil (nefsin süslemek istediği şey ve çirkini güzel göstermek).

3. Kimi tefsirlere göre şu sözcükler de güzellikle ilgili sözcüklerdir: Hapk (güzellik) ve teberrüc (ziynetleri göstermek) gibi

4. Bazı unsur ve güzelliklerin göstergesi olan sözcükler: Nur, renk, kadr gibi.

Kur'an da Estetik

Kur'an-ı Kerim, yüce hedefi doğrultusunda varlığın bazı güzelliklerini, manevi ve ahlaki güzelliğin bir parçası, ahiret yurdunun güzelliklerinin bir perdesi olarak bizlere göstermektedir. Aşağıda onlardan bazı örnekler veriyoruz:

a) İnsanın Güzelliği: Kur'an insanın gelişim aşamaları ve onun ölçülü yaratıldığı hakkında şöyle buyuruyor: 'Gerçekten de biz insanı en güzel surette yarattık.'[9]

Allah Teala insanı yarattıktan sonra kendisini takdir ederek şöyle buyuruyor:

'Yaratıcıların en güzeli olan Allah, ne yücedir.'[10]

Gerçekten de insan yapısının güzelliği, bedenin azalarının yerli yerinde olması, işlevini dikkatli ve hesaplı olarak yerine getirmesi bilim insanlarını hayrete düşürmüş ve düşürmektedir.

Bu güzellik insanın sadece dış görüntüsüyle sınırlı değil, onun en yüce kemal ve saadet mertebelerine götürecek manevi ve batınî boyutunda da vardır.

b) Tabiatın Güzelliği: Kim, hangi inançtan olursa olsun doğaya baktığı zaman onun şaşırtıcı güzellikleri karşısında vecde gelir, ruhu tazelenir. Dağlar, ırmaklar, güneşin bir yerden doğup başka bir yerde batması, yıldırımlar vs. her biri güzelliğin göz kamaştırıcı birer örnekleridir. Kur'an bunların canlı ve cansız örneklerini önümüze koyarak estetiğin bir başka boyutunun penceresini bizlere açmıştır.

[1] -Nahl/89

[2] -Muin, Muhammed, Ferheng-i Farsi, Tahran, Müessese-i İntişarat-ı Emir Kebir, HŞ.1360

[3] -Harkani, Hasan, Mefahim-i Ziba Şinahti Der Kur'an, Mecelle-i Mutaliat-i İslami, s.11, HŞ.1387, sayı:80

[4] -Caferi, Muhammed Taki, Zibai ve Hüner Ez Didgah-ı İslam, s.174, Müessese-i Tedvin-i Asar-ı Allame Caferi, Tahran, 1385

[5] -a.g.e. s.162-163                        

[6] -a.g.e. s.133-136, İntişarat-ı Şirket-i Seham-i Çaphane-i Vizaret-i İrşad-i İslami, Bi Ta.

[7] -Nahl/14.

[8] -Fazilet, Mahmud, Ziba-i Şinasi-i Kur'an, s.22, 2. Baskı, İntişarat-ı Samt, Tahran, 1387.

[9] -Tin/4

[10] -Müminun/14