Kur’an’da iki kez ölmekten ve iki kez dirilmekten bahsediliyor, bu iki kez ölmek ve iki kez dirilmekten maksat nedir?

Soru:

Kur’an’da iki kez ölmekten ve iki kez dirilmekten bahsediliyor, bu iki kez ölmek ve iki kez dirilmekten maksat nedir?

Cevap:

قَالُوا رَبَّنَا أَمَتَّنَا اثْنَتَيْنِ وَأَحْيَيْتَنَا اثْنَتَيْنِ فَاعْتَرَفْنَا بِذُنُوبِنَا فَهَلْ إِلَى خُرُوجٍ مِّن سَبِيلٍ

"Dediler ki: «Rabbimiz, bizi iki kere öldürdün ve iki kere de dirilttin; biz de günahlarımızı itiraf ettik. Şimdi çıkış için bir yol var mı?»"[i]

Buradaki iki kez ölmek ve iki kez dirilmeyi müfessirler bir kaç şekilde tefsir etmişlerdir. Onların içerisinden üç olasılığı zikredeceğiz.

1. İki kez ölmekten maksat, insanın ömrünün sonunda ki ölüm ve berzahtaki ölümüdür, iki kez dirilmekten maksat ise berzahtaki dirilmek ve kıyametteki dirilmektir.

İnsan öldüğünde bir nevi berzah hayatı için yeni diriliştir, şehitlerin öldükten sonra yaşadıkları hayat gibi;

وَلاَ تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُواْ فِي سَبِيلِ اللّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْيَاء عِندَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ

"Allah yolunda öldürülenleri ölüler sanmayın; onlar diridirler, Rableri katında nimetlerden yararlanıyorlar."[ii]

Peygamberlerin ve İmamların öldükten sonraki hayatları ve bizim selamlarımızı duyup cevap vermeleri gibi. Aynı şekilde Firavun gibi isyankar ve kibirlilerin hayatta hissettikleri gibi cezalandırılmaları:

ٱلنَّارُ‌ يُعْرَ‌ضُونَ عَلَيْهَا غُدُوًّا وَعَشِيًّا ۖ وَيَوْمَ تَقُومُ ٱلسَّاعَةُ أَدْخِلُوٓا۟ ءَالَ فِرْ‌عَوْنَ أَشَدَّ ٱلْعَذَابِ

"(Berzah âleminde) Sabah akşam ateşe sunulurlar. Kıyamet koptuğu gün, «Firavun'un adamlarını azabın en şiddetlisine sokun (denir)"

Bu sıralamaya göre bizim bir berzahi ve bir de cismani hayatımız vardır. Ömrümüzün sonunda cismani olan hayattan ölürüz ve bu dünyanın sonunda olan berzahi hayatta diriliriz. İki ölüm ve yine bu iki ölümün peşi sıra olan iki hayat. Berzahi hayat ve kıyamet hayatı.

Burada şu soruyla karşılaşıyoruz; bizim ikinci hayatımızdan başka üçüncü bir hayatımızda vardır ve bu dünyaya gelmeden öncede ölümümüz vardı. Çünkü önceden ölü bir varlıktık, buna göre üç hayat ve üç ölüm oluyor.

Bu sorunun cevabı ayete dikkatlice bakıldığında anlaşılacaktır. Zira dünya hayatından önceki ölüm (toprak olduğumuz zaman) ‘mevt’ (موت)’tir. Emate (اماته) değildir yani öldürmektir. Gerçi bu dünyadaki hayat, hayatın bir mistakıdır. Kur’an yukarıdaki ayette ona işaret etmemiştir. Bu hayat kâfirler için her ne kadar ibret sebebi olmasa da asıl canlanmanın sebebi günahlarına itiraflarıydı. İlk berzah hayatı sonrada kıyamet (ebedi) hayatıdır.

2. İki hayattan maksat, kabirdeki diriliş ve kıyametteki diriliş. İki ölümden maksat ise, ömrün sonunda ki ölüm ve kabirdeki ölümdür. Bundan dolayı bazı müfessirler bu ayeti kabirdeki yaşamın geçici bir yaşam olduğuna delil olarak kullanmışlardır.

3. Birinci ölümden maksat, insanın dünyadaki varlığından önceki ölümdür. Çükü yaratılmadan önce toprak idi. Birinci hayat ise bu dünyadaki hayatı sayılmaktadır. İkinci ölüm ise bu dünya hayatının sonudur ve ikinci hayat ise kıyametin başlamasıyla olan hayattır. Bu tefsiri seçenler Bakara suresinin 28. ayetini ölçü olarak almışlar ve ayet şöyle buyurmakta:

كَيْفَ تَكْفُرُ‌ونَ بِٱللَّهِ وَكُنتُمْ أَمْوَ‌ٰتًا فَأَحْيَـٰكُمْ ۖ ثُمَّ يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يُحْيِيكُمْ ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْ‌جَعُونَ

"Allah’ı nasıl inkâr edersiniz? Oysa siz ölü idiniz, O sizi diriltti; sonra sizi öldürecek, sonra sizi diriltecek, sonra O’na döndürüleceksiniz."[iii]

Bu ayette iki kez öldürmekten yani Emate (اماته)’den bahsetmektedir. Ama Bakara suresinde ise bir kez Mevt (موت) ve bir kez ise Emate (اماته)’den bahsetmektedir. Bu tefsirlerin içerisinden birinci tefsir daha uygun görünmektedir.