El-Mizan Tefsirinde Kelime Ve Kavramlar 12
El-Mizan Tefsirinde Kelime Ve Kavramlar 12
CİLT 7
HANEF-HANİF: Ragıp İsfahanî el-Müfredat adlı eserinde der ki: "el-Hanefu; sapıklıktan doğru yola yönelme, eğilim gösterme demektir. el-Cenefu; doğru yoldan sapmaya yönelme, eğilim gösterme anlamına gelir... Bu yüzden Araplar, hac ziyaretinde bulunan veya sünnet olan herkesi 'hanif' diye isimlendirirler. Bununla onun İbrahim'in (a.s) dini üzere olduğuna dikkat çekmek isterler. el-Ahnef; ayağında eğrilik olan kimse. Bazılarına göre, ayağında eğrilik olanın bu şekilde isimlendirilmesinin nedeni uğur temennisidir, bazılarına göre de sırf eğilimi ifade eden bir istiareli kullanımdır." (Alıntı sona erdi.) (6:79)
İCTİBA:Ragıp İsfahanî el-Müfredat adlı eserinde şunları söylüyor: Araplar: "Cebeytu'l-mae fil havzi=Suyu havuzda topladım." derler. Suyu içinde toplayan havuza "cabiye" derler. Çoğulda ise "cevab"in kelimesi kullanılır. Çoğul kullanımı Kur'ân'da geçer. Yüce Allah şöyle buyurur: "Vecifan-i ke'l-cevab=Havuzlar kadar leğenler..." [Sebe', 13] Bu temel anlamdan hareketle kinayeli olarak vergi toplama işi için de "cibaye" kelimesi kullanılır. "Cebeytu'l-harace" yani vergi topladım. Bu ayet de bu anlamın bir örneğidir: "Her şeyin ürünlerinin toplanıp getirildiği." [Kasas, 57] Bu maddenin türevi olan "ictiba" ise, seçerek toplamak anlamına gelir. Yüce Allah şöyle buyurmuştur: "Fectebahu Rabbuhu" yani, "Rabbi onu seçti." [Nahl, 121] Ragıp İsfahanî devamla şöyle der: Yüce Allah'ın bir kulu seçmesi, ona özel bir ilâhî feyiz bahşetmesi anlamına gelir. Kul bu feyiz sayesinde kendinden hiçbir çalışma olmadan türlü nimetleri eldeeder. Bu, peygamberlere, onlara yakın mertebelerde bulunan ve onlarla birlikte anılan sıddıklara ve şehitlere özgü bir niteliktir. Nitekim yüce Allah şöyle buyurmuştur: "İşte böylece Rabbin seni seçecek..." [Yûsuf, 6]" Rabbi onu (Yunus'u) seçti ve salihlerden kıldı."[Kalem, 50] "Onları topladık ve onları dosdoğru yola ilettik." [En'âm, 87] "Rabbi onu seçti, rahmetiyle ona dönüp tövbesini kabul etti ve onu doğru yola iletti." [Tâhâ, 122] "Dilediğini kendine seçer ve kendisine yöneleni doğru yola iletir." [Şûrâ, 13] (Ragıp'tan yapılan alıntı sona erdi.) (6:87)
HÜKÜM: Ragıp İsfahanî el-Müfredat adlı eserinde şöyle der: "Hüküm sözcüğünün asıl anlamı önlemedir; ama yapıcı, ıslâh edici anlamda önleme. Bu yüzden dizgine,'hakemet'ud-dabbe' denilmiştir. 'Hakemtu-hu ve hakemt'ud-dabbete bi'l-hakemeti: Hayvanı önledim, dizginle durdurdum.' 'Ahkemtuha' yani 'Onun için bir dizgin yaptım.' Araplarbu anlamda 'Hakemt'us-sefinete ve ahkemtuha: Gemiyi iplerle iskeleye bağladım.' derler. Şair der ki: Ey Hanifeoğulları, beyinsiz, ahmak bireylerinizi dizginleyin." (el-Mufredat'tan alınan alıntı burada sona erdi.) Hüküm kelimesi yüce Allah'a izafe edildiğinde varoluşsal bir meseleyle ilintiliyse varoluşsal yargı anlamını ifade eder. Bu da gerçek, objektif ve bütün aşamalarıyla reel varlık demek olan var etmedir. Yüce Allah bir ayette şöyle buyurmuştur: "Hüküm veren Allah'tır. O'nun hükmünün ardına düşüp onu iptal edecek kimse yoktur." (Ra'd, 41) "Bir şeye hükmetti mi, ona sadece ol der, o da hemen oluverir." (Bakara, 117)
Bir açıdan şu ayeti de aynı kategoride inceleyebiliriz: "Büyüklük taslayanlar da dediler ki: Hepimiz de onun içindeyiz. Allah kullar arasında böyle hüküm verdi." (Mü'min, 48) Eğer yasama meselesiyle ilintiliyse, kanun koyma ve mevlevî (yönetsel) hüküm anlamını ifade eder. Yüce Allah bu hususla ilgili olarak şöyle buyurmuştur: "İçinde Allah'ın hükmü bulunan Tevrat yanlarında dururken..." (Mâide, 43) "Allah'tan daha güzel hüküm veren kim olabilir?" (Mâide, 50) Peygamberlere izafe edilerek kullanıldığı zaman yargı anlamını ifade eder. Bu, yüce Allah'ın onlara bahşettiği ilâhî bir makamdır. Bu tarz bir kullanıma şu ayetleri örnek gösterebiliriz: "Onların aralarında Allah'ın indirdiğiyle hükmet ve sana gelen gerçekten ayrılıp onların keyiflerine uyma." (Mâide, 48) "İşte onlar, kendilerine kitap, hüküm (yargı yetkisi)... verdiğimiz kimselerdir." (En'âm, 89) Bazı ayetlerde peygamberlere kanun koyma anlamında hüküm yetkisinin verildiği yönünde bir işaret veya delâlet vardır.
Örneğin İbrahim Peygamber'in (a.s) duasını içeren ayette şu ifadelere yer verilmiştir: "Rabbim bana hüküm ver, beni salihlere kat." (Şuarâ, 83) Peygamberlerin dışındaki insanlara gelince, onlara yargılama anlamında hüküm izafe edilmiştir: "İncil sahipleri, Allah'ın onda indirdiği ile hükmetsinler." (Mâide, 47) Yine kanun koyma anlamında hüküm izafe edilmiştir; ancak yüce Allah böyle bir şeye kalkışmalarından dolayı insanları yermiştir: "Allah'ın yarattığı ekinlerden ve hayvanlardan Allah'a pay ayırıp, zanlarınca, 'Bu Allah'a, bu da ortaklarımıza.' dediler. Ne kötü hüküm veriyorlar!" (En'âm, 136) "Senin sözün elbette haktır ve sen hâkimlerin hâkimisin." (Hûd, 45) Bu ayet, içinde yer aldığı konunun akışı itibariyle sözü yerine getirme ve hükmü uygulama anlamına gelen hükmü kapsar niteliktedir.
