KARİLER VE YEDİ KIRAAT

KARİLER VE YEDİ KIRAAT

KARİLER VE YEDİ KIRAAT

 Kur'ân'ın okunması ve ayetlerinin tilaveti Kur'ânî ilimlerin önemli konularından biridir. İlk dönemlerden itibaren bir grup insan bu konu üzerinde çalışmış ve İslâm toplumunda Kur'ân'ın okunması, öğretilmesi ve tilaveti için çabalamışlardır.
 Birinci derecede gelen Kur'ân karileri şunlardır: Abdullah b. Mesud, Ubey b. Kâ'b, Ebu Derda ve Zeyd b. Sabit. İkinci derecede gelen kariler ise: Abdullah b. Abbas, Ebu Esved Dueli, Alkame b. Kays, Abdullah b. Sabit, Esved b. Yezid, Ebu Abdurahman Sulemi ve Mesruk b. Ecde'dir. Daha sonra üçüncü ve sekizinci sırada yer alan kariler gelmektedir. Bu sekiz sınıf kariden sonra kıraat ilmi tedvin edilmeye başlandı ve müteakiben yedi kari (kurra-i seb'a) belirlendi.
Meşhur Kur'ân karileri her zaman olmuştur. Nitekim hicrî dördüncü yüzyılın başlarında Bağdat karilerinin büyüğü Ebubekir b. Mücahid (245-324) yedi büyük karinin yedi kıraatini resmen kabul etti. Sonraları farklı dönemlerde bunlara yedi kari daha eklendi. Böylece on dört kari ve kıraat yaygınlık kazanmaya başladı. Bu kıraatlerin her biri iki kişi tarafından rivayet edildiğinden toplam 28 kıraat mevcut bulunmaktadır. Kıraatlerin sıhhati ve Peygamber'den mütevatir bir şekilde rivayet edilip edilmediği hususu tartışma konusudur. Bu husustaki yaygın görüş tevatürün olmadığı hakkındadır. Zira araştırmacıların çoğunun görüşüne göre Peygamber'den sadece bir kıraatin zikredildiği yönündedir. O da halk arasında yaygın olan kıraattir.         Bu kıraate uygun olan her kıraat kabul edilir, aksi takdirde reddedilir.

Kıraat Kur'ân'ın okunması ve tilaveti demektir. Kavram olarak kıraat Kur'ân'ın bir takım özellikleri ve kuralları olan özel okunma şeklidir. Yani Kur'ân'ın okunması, ilâhî metni anlatacak bir şekilde olup meşhur olan karilerden birinin içtihadına uygun ve kıraat ilminin kanunlarına mutabık olursa, kıraat gerçekleşmiş olur. Tabi ki Kur'ân'ın tek bir metni vardır. Kariler arasındaki ihtilaf Kur'ân'ı en doğru şekilde okumak için gösterilen çabalardan ibarettir. İmam Sâdık (a.s) bu konu hakkında buyuruyor ki: "Kur'ân birdir ve bir olan tarafından indirilmiştir. Okunma farklıkları hakkındaki görüş ayrılıkları ravilerin kendilerinden kaynaklanmaktadır." Kur'ân'ın karilerinden ve ravilerinden kasıt, Peygamber'e nazil olan Kur'ân'ı rivayet eden meşhur karilerdir. Onların arasındaki ihtilaf Kur'ân metninin okunuş şeklinin rivayeti hakkındadır. Bu ihtilaf ve görüş ayrılıklarına neden olan faktörler şunlardır:
1- İster Osman'ın mushafları denkleştirme girişiminden önce olsun veya sonra olsun ilk mushaflar arasında var olan ihtilaflar.
2- Belirleyici işaret, alamet ve noktalamalardan yoksun olan ilk dönemdeki Kur'ân hattının ve yazısının yetersizliği.
3- O günün Arapları nezdinde hat sanatının ilkel dönemini yaşamış olması.

 Bu nedenlerden dolayı bazı durumlarda farklı kıraatler şekilleniyor ve zaman sürecinde karilerin sayısı da artıyordu. Nihayetinde İbn Mücahit mevcut olan tüm kıraatler arasından yedi kıraati seçti. Bu kıraatlerin her birisinin iki ravisi vardı.
1- İbn Amir: Abdullah b. Amir Yahsibî (öl. H. 118) Şam karisiydi. Onun kıraatini nakleden iki ravi şunlardır: Hişam b. Amr (H. 153-245) ve İbn Zekvan (H. 173-242) fakat bunlar hiçbir zaman İbn Amir'i görmemişlerdir.
2- İbn Kesir: Abdullah b. Kesir Daremî (öl. H. 120) Mekke karisiydi. Onun iki ravisi şunlardır: Bezzi (H. 170-250) ve Kunbul (H. 191-295). Bunlar İbn Kesir'le asla görüşmemişlerdir.
3- Asım: Asım b. Ebi Nücud Esedi (öl. H. 128) Kufe karisiydi. Onun iki ravisi şunlardır: Hafs b. Süleyman, Asım'ın üvey oğluydu (H. 90-180) ve Şu'be Ebubekir b. Ayyaş (H. 95-193). Hafs, Asım'ın kıraatini çok güzel bir şekilde biliyordu. Asım'ın kıraati O'nun vasıtasıyla yayıldı. Günümüzde de en yaygın olan kıraattir. İslâm ülkelerinin çoğunda yaygın olan kıraat budur.
4- Ebu Amr: Reyyan Ebu Amr b. Ala Mazini (öl. H. 154) Basra karisiydi. Onun iki ravisi şunlardır: Devri Hafs b. Ömer (öl. H. 246) ve Susi Salih b. Ziyad (öl. H. 261). Bu iki ravi Ebu Amr ile görüşmemişlerdir. Yezidi adındaki kişiden Ebu Amr'ın kıraatini almışlardır.
5- Hamza: Hamza b. Habib Ziyad (öl. H. 156) Kufe karisiydi. Onun iki ravisi şunlardır: Halef b. Hişam (H. 150-229) ve Hellad b. Halid. (öl. H. 220) Bu iki ravi vasıtalı bir şekilde kıraatlarını Hamza'dan almışlardır.
6- Nafi: Nafi b. Abdurrahman Leysi (öl. H. 169) Medine karisiydi. Onun iki ravisi şunlardır: İsa b. Mina (H. 120-220) Kalun diye meşhur olmuştur. Nafi'nin üvey oğludur. Verş b. Osman b. Said (H. 110-198). Bu kıraat bugün bile bazı Arap ülkelerinde yaygındır.
7- Kesai: Ali b. Hamza (öl. H. 189) Kufe karisiydi. Onun iki ravisi şunlardır: Leys b. Halid (öl. H. 240) ve Hafs b. Ömer -Ebu Amr'ın da ravisiydi- (öl. H. 246)

Son asrın Kur'ân ilimleri uzmanları yedi kariye üç kişiyi de ekleyip karilerin sayısını ona çıkarmışlardır.
8- Halef: Halef b. Hişam (öl. H. 229) Bağdat karisi ve Hamza'nın ravisiydi. Onun iki ravisi şunlardır: Ebu Yakup (öl. H. 286) ve Ebu Hasan (öl. H. 292)
9- Yakup: Yakup b. Hadremi (öl. H. 205) Basra karisiydi. Onun iki ravisi şunlardır: Ruveys (öl. H. 238) ve Ruh (öl. H. 235)
10- Ebu Cafer: Ebu Cafer Mahzumi (öl. H. 130) Medine karisiydi. Onun iki ravisi şunlardır: İbn Verdan (öl. H. 160) ve İbn Cemmaz (öl. H. 170)

Dört kari de yaygın olan kıraatlerin aksine şaz kıraatlerle bilinmektedir. Şaz (kural dışı) kıraatlerine rağmen halkın beğenisini kazanmışlardır. Bu dört kişi de on kariye ilave edilmektedir.
11- Hasan-ı Basri: Hasan b. Yesar (öl. H. 110) Basra karisiydi. Onun iki ravisi şunlardır: Şucai Belhi (H. 120-190) ve Devri (öl. H. 246). Hasan-ı Basri ile buluşmamış ve vasıtalı olarak ondan kıraatlerini almışlardır.
12- İbn Muheysin: Muhammed b. Abdurrahman (öl. H. 123) Mekke karisiydi. Onun iki ravisi şunlardır: Bezzi (H. 170-250) ve İbn Şenbuz (öl. H. 328) başkalarının aracılığıyla onun kıraatini öğrenmişlerdir.
13- Yezidi: Yahya b. Mübarek (öl. H. 202) Basra karisiydi. Onun iki ravisi şunlardır: Süleyman b. Hakem (öl. H. 235) ve Ahmed b. Ferec Darir (öl. H. 303) dolaylı olarak ondan kıraatlerini almışlardır.
14- A'meş: Süleyman b. Mihran Esedi (öl. H. 148) Kufe karisiydi. Onun iki ravisi şunlardır: Şenbuzi (300-388 h.) ve Mutavvi'i (öl. H. 381) birkaç kişinin vasıtasıyla A'meş'ten kıraatlerini almışlardır.
İki ravi tarafından rivayet edilen bu on dört kıraatten her biri aslında 28 kıraat sayılmaktadır. Zira her ravinin kendisine has bir takım özellikleri ve kıraat kuralları bulunmaktadır. Bunlar uzmanlar tarafından tanınmış ve tespit edilmişlerdir.

Not: Muhammed Hadi Marifet’in ‘’Kur'an İlimleri’’ kitabı Kariler ve Yedi Kıraat bölümü- derleme.